Po przeczytaniu tego podrozdziału będziesz w stanie wskazać różne funkcje pieniądza oraz porównać pieniądz towarowy z pieniądzem symbolicznym (papierowym lub inaczej fiducjarnym). Pieniądze (a dokładniej ich posiadanie) nie są celem samym w sobie i nie powinno się o nich myśleć w ten sposób. Banknotami dolarowymi ani kartami kredytowymi nikt się nie naje, trudno też zrobić z nich ubranie. Ostatecznie użyteczność pieniądza wynika z możliwości jego wymiany na dobra lub usługi. W 1911 r. Ambrose Bierce napisał, że pieniądze są „błogosławieństwem, które nie przynosi nam żadnej korzyści, chyba że się z nim rozstaniemy”, a Marilyn Monroe stwierdziła, że „pieniądze szczęścia nie dają, [czynią to] dopiero zakupy”. Pieniądze są tym, czego ludzie regularnie używają przy zakupie lub sprzedaży dóbr i usług.
Kluczowe wnioski
- Pieniądz pełni różne funkcje – środka wymiany, środka tezauryzacji i jednostki rozrachunkowej.
- Pieniądz towarowy posiada wartość samoistną, natomiast pieniądz symboliczny (fiducjarny) jest pozbawiony tej wartości.
- Znaczenie pieniądza wykracza poza sferę ekonomiczną, wpływając na decyzje podejmowane w różnych obszarach życia.
- Funkcje pieniądza mają fundamentalne znaczenie zarówno dla gospodarki, jak i całego społeczeństwa.
- Posiadanie pieniędzy samo w sobie nie jest celem, ale środkiem do zrealizowania ludzkich potrzeb i pragnień.
Co to jest pieniądz?
Według Fredericka Mishkina[1], za pieniądz można uznać wszystko, co jest powszechnie przyjmowaną formą zapłaty za dobra i usługi. Z kolei Gregory Mankiw[2] definiuje pieniądz jako zbiór aktywów służący ludziom do kupowania dóbr i usług od innych podmiotów gospodarczych. Pieniądz jest więc powszechnie akceptowaną formą zapłaty za wszelkiego rodzaju towary i usługi.
| Definicja pieniądza | Wartość pieniądza | Administracja monetarna | Systemy walutowe |
|---|---|---|---|
| Pieniądz to wszystko, co jest powszechnie przyjmowaną formą zapłaty za dobra i usługi. | Pieniądz służy do kupowania dóbr i usług, pełniąc rolę miernika wartości. | Władze monetarne regulują podaż pieniądza oraz kurs walutowy. | Różne kraje posługują się różnymi systemami walutowymi, np. euro, dolar, złoty. |
Funkcje pieniądza
Istotą pieniądza jest wieloraki obszar i możliwości jego zastosowania. Obecnie pieniądz jest powszechnym środkiem wymiany, dzięki któremu możemy nabyć wszystkie dobra i usługi na jakie nas stać. Do podstawowych funkcji pieniądza należy więc zaliczyć pełnienie roli środka wymiany, środka tezauryzacji oraz jednostki rachunkowej[3]. Pieniądz jako środek wymiany jest pośrednikiem we wszelkich transakcjach handlowych, zastępując dawną wymianę barterową. Funkcja środka tezauryzacji to rola pieniądza jako środka przechowywania wartości i tworzenia rezerw. Pieniądz pełni również funkcję miernika wartości, czyli jednostki rachunkowej pomagającej ludziom w porównywaniu cen, zysków i strat.
Środek wymiany a barter
W przeszłości ludzie posługiwali się wymianą barterową, a więc towary i usługi były wymieniane na inne towary i usługi[4]. Obecnie pieniądze umożliwiają zawarcie transakcji sprzedaży i kupna. Idąc do sklepu wiemy, że będziemy mieli możliwość zakupu potrzebnych rzeczy, ponieważ pieniądz jest powszechnie znany i akceptowany jako środek wymiany[5]. Aby jakiś przedmiot mógł stać się powszechnie używanym i akceptowanym pieniądzem musi spełniać kryteria takie jak: łatwość standaryzacji, rozległa akceptacja, podzielność, łatwość przechowywania i noszenia oraz odporność na psucie[6].
| Porównanie wymiany barterowej i transakcji pieniężnych |
|---|
Wymiana barterowa:
|
Transakcje pieniężne:
|
“Pieniądz jest błogosławieństwem, które nie przynosi nam żadnej korzyści, chyba że się z nim rozstaniemy.” – Ambrose Bierce
Środek tezauryzacji
Rola środka tezauryzacji to inaczej rola pieniądza jako środka przechowywania wartości i tworzenia rezerw. Po otrzymaniu wypłaty ludzie nie chcą od razu wydać całego dochodu, lecz odkładają posiadane środki, aby móc je wykorzystać w przyszłości. Poza pieniądzem do środków tezauryzacji można zaliczyć grunty, domy, obrazy, biżuterię czy papiery wartościowe. Ze względu na dużą płynność, pieniądz jest bardziej wartościowy niż np. papiery wartościowe[8]. Jedynym zagrożeniem w tezauryzacji pieniędzy jest jednak spadek ich wartości[9].
Jednostka rachunkowa
Pieniądz pełni również funkcję miernika wartości, a więc jednostki rachunkowej. Jest to swego rodzaju miernik pomagający ludziom w informowaniu się wzajemnie o cenach, zyskach czy stratach. Dokonując zakupów lub zaciągając kredyt, nie porównujemy ich wartości do innych rzeczy obecnych w obiegu, lecz użyjemy do tego obowiązującej w danym kraju waluty.
Jednostka rachunkowa umożliwia ludziom łatwe dokonywanie obliczeń i porównywanie różnych wartości ekonomicznych, takich jak ceny, zyski i straty. Dzięki temu mogą oni podejmować bardziej świadome i przemyślane decyzje finansowe, na przykład przy zaciąganiu kredytów. Funkcja ta jest zatem kluczowa dla sprawnego funkcjonowania gospodarki i społeczeństwa.
Warto podkreślić, że jednostka rachunkowa nie musi być tożsama z środkiem wymiany lub środkiem tezauryzacji. Przykładem tego jest sytuacja, gdy dany kraj używa waluty obcej jako środka rozliczeniowego, a nie swojej własnej. W takim przypadku waluta obca pełni rolę jednostki rachunkowej, choć nie jest krajowym środkiem płatniczym.
Funkcja pieniądza
Pieniądz spełnia cztery podstawowe funkcje – jest środkiem wymiany, środkiem przechowywania wartości (tezauryzacji), jednostką rozrachunkową i miernikiem odroczonych płatności. Jako środek wymiany umożliwia dokonywanie transakcji bez konieczności posługiwania się barterem. Jako środek tezauryzacji pozwala na przechowywanie wartości w czasie. Jako jednostka rozrachunkowa stanowi wspólną miarę wartości, ułatwiając porównywanie cen i dokonywanie obliczeń. Wreszcie jako miernik odroczonych płatności umożliwia zaciąganie pożyczek i kredytów, a także dokonywanie płatności w przyszłości.
Pieniądz towarowy
Wyróżnić można dwa główne rodzaje pieniądza: pieniądz towarowy oraz pieniądz symboliczny. Pieniądz towarowy jest to inaczej pieniądz pod postacią towaru, który posiada wartość samoistną. Oznacza to, że dany towar, na przykład złoto lub srebro, miałby wartość nawet gdyby nie był używany jako środek płatniczy. W dawnych czasach złoto było powszechnie wykorzystywane jako środek płatniczy głównie ze względu na łatwość transportu, mierzenia ilości oraz możliwość określenia jego jakości[11].
Pieniądz symboliczny
Przeciwieństwem pieniądza towarowego jest pieniądz symboliczny, określany również mianem fiat money. Jest on pozbawiony wartości samoistnej i może pełnić funkcję środka płatniczego tylko na podstawie dekretu rządu lub innej władzy. Przykładem pieniądza symbolicznego jest euro – kraje, które zadeklarowały chęć wprowadzenia wspólnej waluty, zgodziły się, że banknoty euro będą ich obowiązującym środkiem płatności[12],[13].
W przeciwieństwie do pieniądza towarowego, który ma samoistną wartość rynkową, pieniądz symboliczny wartość swą czerpie z dekretu władzy lub umowy społecznej. Jego emisja oraz kontrola nad podażą są w gestii instytucji państwowych, najczęściej banku centralnego. Przykładami pieniądza symbolicznego są współczesne banknoty i monety, a także inne formy płatnicze takie jak karty kredytowe czy cyfrowe waluty.
| Charakterystyka | Pieniądz towarowy | Pieniądz symboliczny |
|---|---|---|
| Wartość | Wartość samoistna | Wartość nadana przez państwo |
| Źródło wartości | Wewnętrzna wartość towaru (np. złota) | Dekrety i decyzje władzy |
| Przykłady | Złoto, srebro | Papierowe banknoty, monety, karty płatnicze |
| Emisja | Uzależniona od podaży towaru | Kontrolowana przez bank centralny |
Pieniądz a społeczeństwo
Pieniądz ma znaczenie nie tylko na płaszczyznach ekonomicznej i gospodarczej, ale wpływa również na podejmowanie decyzji ekonomicznych w różnych sytuacjach, a niejednokrotnie oddziałuje na relacje interpersonalne. Finanse są obecne niemal we wszystkich dziedzinach życia, dlatego ściśle wiążą się z wieloma ludzkimi wyborami. O podjęciu pracy w danym miejscu decydują nie tylko jej forma czy liczba obowiązków, ale w dużej mierze także wysokość wynagrodzenia, co z kolei wpływa na status majątkowy danej osoby, a tym samym określa jej styl życia i stosunek do konsumpcji.
Pieniądze często motywują ludzi do osiągania większych celów, ale u niektórych mogą też wywoływać negatywne skutki, takie jak chciwość czy stosowanie nieuczciwych praktyk. Związek między pieniądzem a społeczeństwem pokazuje, że finanse nie tylko kształtują gospodarkę, ale także mogą mieć istotny wpływ na ludzką psychologię i relacje międzyludzkie.
Znaczenie funkcji pieniądza
Trudno jednoznacznie określić, która funkcja pieniądza jest najważniejsza zarówno na płaszczyźnie gospodarczej, jak i w życiu społeczeństwa. Finanse odgrywają kluczową rolę w ogólnym funkcjonowaniu społeczeństwa – pieniądz jest powszechnym środkiem wymiany, pozwala na przechowywanie wartości oraz stanowi miernik wartości towarów i usług, ułatwiając dokonywanie transakcji handlowych. Choć pieniądze nie dają szczęścia, to z pewnością umożliwiają realizację ludzkich potrzeb i pragnień.
Znaczenie funkcji pieniądza wykracza poza sferę ekonomiczną, wpływając także na decyzje podejmowane w różnych obszarach życia. Pieniądz pełni kluczową rolę w gospodarce i społeczeństwie, stanowiąc niezbędny element współczesnego świata. Jego wartość oraz formy pieniądza zmieniały się na przestrzeni dziejów, dostosowując się do potrzeb finansów i transakcji.
| Funkcja | Znaczenie |
|---|---|
| Środek wymiany | Umożliwia dokonywanie transakcji bez konieczności posługiwania się barterem. |
| Środek tezauryzacji | Pozwala na przechowywanie wartości w czasie. |
| Jednostka rozrachunkowa | Stanowi wspólną miarę wartości, ułatwiając porównywanie cen i dokonywanie obliczeń. |
| Miernik odroczonych płatności | Umożliwia zaciąganie pożyczek i kredytów, a także dokonywanie płatności w przyszłości. |
Podsumowując, pieniądz odgrywa fundamentalną rolę w funkcjonowaniu gospodarki i społeczeństwa, pełniąc kluczowe funkcje, takie jak środek wymiany, środek tezauryzacji oraz jednostka rozrachunkowa. Znaczenie funkcji pieniądza wykracza poza sferę ekonomiczną, mając wpływ na decyzje podejmowane w różnych obszarach życia.
Wniosek
Pieniądz odgrywa fundamentalną rolę w funkcjonowaniu gospodarki i społeczeństwa. Pełni on kluczowe funkcje, takie jak środek wymiany, środek tezauryzacji oraz jednostka rozrachunkowa, co czyni go niezbędnym elementem współczesnego świata. Choć pieniądze nie dają bezpośrednio szczęścia, to umożliwiają zaspokojenie wielu ludzkich potrzeb i aspiracji.
Znaczenie pieniądza wykracza poza sferę ekonomiczną, wpływając także na decyzje podejmowane w różnych obszarach życia. Dlatego też funkcje pełnione przez pieniądz mają fundamentalne znaczenie zarówno dla gospodarki, jak i całego społeczeństwa.
Bez wątpienia, rola pieniądza w współczesnym świecie jest nieoceniona. Stanowi on niezbędny element naszej codzienności, umożliwiając nam funkcjonowanie na wielu płaszczyznach życia społecznego i gospodarczego.
